هرمزگان شناسی

هرمزگان کجاست ؟ هرمزگانی کیست ؟

هرمزگان شناسی

هرمزگان کجاست ؟ هرمزگانی کیست ؟

قلعه پرتغالیها در جزیره هرمز

آلبوکرک بعد از اینکه در 1507.م بر هرموز پیروز شد در ابتدا شروع به ساخت قلعه ای در آن کرد و وقتی که در آغاز سال 1508.م آنجا را ترک کردند ساختمان قلعه تنها به ارتفاع طبقه ی اول رسیده بود و از یک طبقه هم کف ساده بیشتر گسترش نیافته بود . در واقع استحکامات قلعه ( حصار یا پرچین ) در زمان دومین ورود آلبو کرک در سال 1515.م به هرموز ساخته شدند . تا قبل از این، قلعه به وسیله ی یک دیوار بلند محصور شده بود و از این سال به بعد فرماندار دستور داد که کار ساختن استحکامات شروع شود. دستور ساخت یک برج چند طبقه که به وسیله ی یک نمای مستطیلی شکل کم ارتفاع تر به طرف داخل قلعه به سمت شمال کشیده شده است، در جایی که یک ساحل کوچک قرار داشت داده شد. بیشتر این برج های ساخته شده اغلب در جلوی دروازه ی قلعه و نزدیک دیوار ها قرار دارند. طبق گفته ی گاسپار کوریا که آلبو کرک را همراهی می کرد در سال 15125.م ساختمان قلعه با ساخت یک دروازه ی مکعبی شکل شش ضلعی در طرف دیگر آغاز شد به جز طبقه ی همکف که از قبل وجود داشت استحکاماتی طراحی شد که به این ساختمان متصل می شد و به خصوص طبق گفته ی کوریا دیوار قلعه بعداً در مسیر شمالی در حاشیه ی ساحل ساخته شد. آلبو کرک که در 26 مارس 1515.م در هرموز پیاده شد و تا چند روز قبل از مرگش در نوامبر در آنجا بود مستقیماً بر ساخت قلعه نظارت می کرد. بخش هایی از قلعه که هنوز قابل مشاهده اند عبارتند از: شامل قسمتی از دیوار شرقی، دروازه ای با یک برج متحرک شش گوشه در یک طرف برج متحرک مدور، برج مربعی شکل، برج مدور و سمت داخلی دیوارهای خارجی غربی و جنوبی، در سمت غربی دریا بخش عمده ای از قلعه را شسته است. نقشه هایی که مربوط به دوره ی معاصر است محدوده ی وسیعی را نشان می دهد که بیانگر این است که تعداد زیادی از تاسیسات قلعه ناپدید شده اند یا هم اکنون در زیر دریا قرار دارند .

طبق نوشته ی خود آلبو کرک، دیوار بیرونی غرب قلعه در منطقه ای نزدیک ورودی قصر شاه هرموز قرار داشت و چون مواقع مد آب طولانی است و به دلیل قرار گرفتن دروازه ی اصلی قلعه در ساحل، دستور داد دروازه ی دیگری به سوی شهر ساخته شود که روشن است که قلعه ی در دست ساخت در برابر کاخ سلطان و در فاصله ی بسیار کمی از آن بنا شد. کاخ سلطان روبروی قلعه واقع در محدوده ی ساحل شرقی قرار داشت و این دو بنا کم و بیش به موزات هم قرار داشتند جلوی کاخ بین 80 تا 100 متر طول داشت حال آنکه طول قسمت جلوی قلعه ی مقابل تقریباً 80 متر بود .

در قسمت غربی در آن طرف کاخ سلطان بنا های دیگری وجود داشت که تا ساحل شرقی امتداد داشت و این به این معنی بود که طول قلعه تقریباً برابر با طول کاخ سلطان بود و فاصله ی قابل ملاحظه ای با خط ساحلی داشت. و می توان محاسبه کرد که شهر به برج مدوری که محدوده ی غربی قلعه را مشخص می کرد نزدیک بود و تصور اینکه بیشتر بناها بعد از سال 15151.م به این منطقه اضافه شده اند را منطقی جلوه می دهد.

مسلم است که گاسپار کوریا در زمان مرگ آلبو کرک همراه او بوده است و به احتمال زیاد در نوامبر به همراه او هرموز را ترک کرده است، اولین تفاوت آشکاری که قابل توجه است پی های برج مدوری در شمال شرقی ساختمان است که در نقشه به وضوح به صورت هشت ضلعی ترسیم شده است. اگر چه توصیف نگارش یافته بیانگر این است که برج اساس مدور داشت اما اگر گاسپار کوریا به همراه آلبو کرک هرموز را ترک کرده باشد که به نظر می رسد این چنین باشد، ساختمان قلعه هنوز ناتمام بوده و این به این معنی است که کوریا نقشه را از قلعه ترسیم کرده است و به قسمت هایی اشاره کرده که طراحی شده بود و هرگز به مرحله ساخت نرسیده است.

با استفاده ازنقشه ی گاسپار کوریا و طرح کلیس می توان شکل دقیق ساختمان را حدس زد اما بعضی استثنائات وجود دارند که با وجود اینکه در طرح کوریا نشان داده شده اند در این مرحله توسط کلیس جزئی از ساختمان شمرده می شوند . با این حال دیوار جنوبی را ادامه ی ضخیم سازی بی موردی می داند که بیشتر در کنار دیوار داخلی به آن اشاره شده است . از طرف دیگر دیواری که این استحکامات را در جهت داخلی قلعه در بر می گیرد جدای از دیوار شرقی ساخته شده است.

با بررسی دقیق دو برج چند ضلعی که از دروازه ی اصلی دفاع می کردند به این نتیجه می رسیم که برج شرقی بزرگ تر است و عقب تر قرار گرفته در حالی که برج غربی به شکل معنی داری جلوتر از ورودی واقع شده است که این طرح امکان بیشتری برای آتش توپخانه در کناره ها را فراهم می کند. هر دو برج تو خالی اند و بر اساس نقشه ی کوریا ورودی هایی جهت آتش توپخانه در طبقه ی هم کف قرار داشت که هنوز در دیوارهای قلعه نزدیک پله های دیوار خارجی و چسبیده به برج مربعی قابل مشاهده است .

در داخل حیاط و چسبیده به یک طرف برج غربی بقایای پله ای مارپیچی که قبلاً توسط رافائل موریرا با آنها اشاره شده است قرار گرفته است . با حرکت به سمت غرب ، قبل از پله های دیوار خارجی دو توپ و برج مدور با درهایش که پیشتر به جایشان اشاره شد ، برج مربعی را مشاهده می کنیم که اگر چه دارای همکف است بزرگتر از نمونه های پیشین به نظر می رسد و با توجه به مشخصاتش ظاهری شبیه به برج های ویژه قرون وسطایی را دارد با این وجود اتاق اولین طبقه توسط یک گنبد مصنوعی پوشیده شده است .

شکاف عمیقی که بین سال های 1515.م و اواخر 1550.م یعنی سال هایی که اینو فری دو کاروالهو تغییراتی در ساختمان ایجاد کرد وجود دارد، در کنار استحکامات چند پهلویی که در ساختمان اصلی وجود دارد کلیس مانند کوریا تنها یک برج مکعبی در دیوار غربی اضافه می کند. برج و بارو و استحکامات مدوری که استحکامات دو پهلوی مذکور را در بالا در بر می گیرد به عنوان بنای اضافه در دوره ای که از 1516.م آغاز و بعد از 1550.م خاتمه یافته است یک استثنا جزیی به شمار می رود.

در متون نوشته شده در باره ی ویژگی های این قلعه به این تاسیسات اشاره شده است:

فوریه 1527-استحکامات ( مقابل دروازه و اسکله )

آوریل تا می 1527-برج بزرگ بر افراشته در امتداد دیوارها و برج ها

1528-خندق

1520-استحکامات جدید و استحکامات مدور

اما بقایای بنای جدید در هرموز در دوره ی Manueline عمارتی را در بر می گیرد که شامل یک دیوار نیم دایره ای می شود به همراه یک جهت ورودی در اندازه ای متوسط که در جهت دروازه ی اصلی شروع شده و پایان می یابد و فضایی ایجاد می کند که امکان دفاع از دروازه را افزایش می دهد و نجات فراریان و تدارکات نظامی در خارج از قلعه تسهیل می کند. و هدفاز ساخت آن ایجاد محوطه ای در مقابل قلعه بود که امکان بیشتری برای تحرک ایجاد می کند و بر خلاف بارو های سنتی، دیوار بلند تر از دیوار خارجی قلعه بود که آن را اولین عمارت قلعه می ساخت تا حکم یک صدف را داشته باشد از سال 1540.م به بعد به دلیل موقعیت نظامی پرتغال ها در شرق و اصلاحات آنها بود که به همین منوال عملیات نظامی دن ژائو دو کاسترو انگیزه ی جدیدی برای ایجاد بستر های امن و محکم را برای پرتغالی ها در منطقه ایجاد کرد که علاوه بر دیو در سال 1542.م برج و باروی سائو جرج که فرمی بسیار سنتی داشت نیز به استحکامات اضافه شد. برج و باروی جدید که برای استفاده انحصاری توپخانه طراحی شده بود و دیوار های بزرگ و منحنی داشت که بزرگ و مدور بود و از دیوار بیرونی بلند تر بود .

سبک دو آب انبار که در حیاط قلعه وجود دارند کاملاً محلی است، اگر چه پوشش های گنبدی آنها اکنون از بین رفته است. طاق های پیش ساخته ی فنی که مشخصه ی عام این منطقه است در ساخت آب انبار بزرگ به کار رفته اند. تکنیک های ساخت و ساز براساس استفاده از لایه های افقی مانند روش ساختمان سازی زمین کوبیده و نیز یک تکنیک مرتبط که در آن لایه های عمودی به صورت پشت سر هم ساخته می شوند نیز قابل مشاهده است. این مشخصه به ویژه در امتداد دیوار شرقی مشاهده می شود در آن امتداد در ابتدا یک دیوار راست ساخته می شود و در قسمت بیرونی آن نیز یک دیوار شیب دار چسبیده است.

در یک برداشت کلی می توان به این نتیجه رسید که معماری این قلعه در هرموز در کل ظاهر یک معماری اروپایی نظامی ار.پایی را دارد اما مانند قلعه ی بحرین تا حد زیادی متد ها و تکنیک های محلی در ساخت قلعه به کار گرفته شده است.

- مشخصات قلعه هرموز

عملیات ساخت:

-1507.م /913.ه آغاز ساخت قلعه توسط آلبو کرک

-1515.م /921.ه ساخت استحکامات ( حصار قلعه )

-1520.م/ 926.ه ساخت استحکامات جدید مدور

- فوریه 1527.م/ 933.ه ساخت استحکامات مقابل دروازه و اسکله

- آوریل تا می 1527.م/933.ه ساخت برج بزرگ قلعه

-1528.م /934.ه ساخت خندق

-1542.م / 948.ه اضافه شدن برج و باروی جدید

-1546.م / 952.ه بازسازی قلعه توسط کاروالهو

نوع معماری:

- تلفیقی از معماری ایرانی و پرتغالی